W świecie polskiej sztuki plakatowej te trzy nazwiska wybrzmiewają najmocniej. Franciszek Starowieyski, Henryk Tomaszewski i Waldemar Świerzy przekształcili plakat w autonomiczne dzieło sztuki – medium emocji, metafory i komentarza społecznego. Ten przewodnik wyjaśnia ich wkład, styl i wpływ na kulturę wizualną.
Polska Szkoła Plakatu – kontekst
Ruch rozwijający się od lat 50. do 80. XX w., łączący malarskość, metaforę i skrót z funkcją użytkową plakatu. Charakterystyczne cechy to indywidualny styl autora, ręczne liternictwo, humor i aluzja, a także odwaga formalna w budowaniu skrótu wizualnego. To w tym środowisku ukształtowały się kariery Tomaszewskiego, Świerzego i Starowieyskiego.
Franciszek Starowieyski – biografia, styl, znaczenie
Biogram
Franciszek Andrzej Bobola Biberstein-Starowieyski (ur. 8 lipca 1930, Bratkówka k. Krosna – zm. 23 lutego 2009, Warszawa). Studiował w ASP w Krakowie i Warszawie. Grafik, malarz, plakacista, scenograf, członek AGI; tworzył również pod pseudonimem Jan Byk.
Styl i motywy
- Surrealistyczna wyobraźnia, barokowa linia, fascynacja anatomią i teatrem.
- Ręczne rysowanie, kaligraficzna kreska, często brązy, sepia, czerń zestawione z akcentami koloru.
- Motywy vanitas, maski, hybrydy ludzkie – plakat jako metafora i scena.
Dlaczego ważny?
Ugruntował status plakatu jako autonomicznej sztuki, przenosząc do niego malarstwo gestu i teatralną dramaturgię. Oddziałał na pokolenia grafików szukających ekspresji poza czystą informacją.
Henryk Tomaszewski – biografia, styl, znaczenie
Biogram
Henryk Tomaszewski (ur. 10 czerwca 1914, Warszawa – zm. 11 września 2005, Warszawa). Grafik, plakacista, pedagog; profesor warszawskiej ASP (1952–1985). Nazywany „ojcem Polskiej Szkoły Plakatu”. Laury m.in. Wiedeń 1948 (5 złotych medali), São Paulo 1963, Lahti 1979; członek AGI, Honorary Royal Designer for Industry (1975).
Styl i motywy
- Minimum środków – maksimum sensu: znak, skrót, dowcip, koncept.
- Silna rola liternictwa autorskiego, płaskie plamy barwne, rytm i kompozycja.
- Plakat jako inteligentna aluzja – widz „dopowiada” znaczenie.
Dlaczego ważny?
Ustalił kanon myślenia o plakacie jako komunikacie poetyckim. Wykształcił rzesze projektantów, kształtując standardy polskiego i światowego designu.
Waldemar Świerzy – biografia, styl, znaczenie
Biogram
Waldemar Świerzy (ur. 9 września 1931, Katowice – zm. 27 listopada 2013, Warszawa). Absolwent krakowskiej ASP (1952). Profesor PWSSP w Poznaniu (od 1965) i ASP w Warszawie (od 1994). Jeden z najbardziej płodnych plakacistów – autor ponad 2500 plakatów.
Styl i motywy
- Malarskość i ekspresja – gest pędzla, dynamiczny portret, żywa paleta.
- Ikoniczne wizerunki (muzycy, aktorzy, cyrk) – energia i charakter psychospołeczny postaci.
- Swobodne łączenie realizmu z abstrakcją i Pop Artem.
Dlaczego ważny?
Udowodnił, że plakat może być portretem i emocją jednocześnie, nadając masowej komunikacji rangę sztuki.
Porównanie stylów: motywy, kolor, typografia
| Twórca | Motywy przewodnie | Kolorystyka | Typografia | Skrót myślowy |
|---|---|---|---|---|
| Starowieyski | Surrealizm, barok, teatr, vanitas | Sepie, brązy, czerń + akcenty | Kaligrafia, rysunek ręczny | Metafora + atmosfera |
| Tomaszewski | Koncept, znak, dowcip wizualny | Płaskie, kontrastowe plamy | Liternictwo autorskie | Minimalizm znaczeń |
| Świerzy | Portret, gest, pop-kultura | Żywe, nasycone barwy | Zmienna – podporządkowana obrazowi | Emocja i charakter |
Wpływ na współczesny plakat i design
- Autorskość – projektant jako artysta z własnym językiem.
- Metafora i humor – „czytelność przez nieoczywistość”.
- Rękodzielność – liternictwo i rysunek wracają w erze cyfrowej.
- Interdyscyplinarność – teatr, muzyka, film, reklama, wystawiennictwo.
Gdzie oglądać i jak zacząć kolekcjonować
Muzea i kolekcje
- Muzeum Plakatu w Wilanowie (Warszawa) – największa państwowa kolekcja plakatów w Polsce.
- Kolekcje prywatne (np. Rosenberg Poster Collection) i galerie specjalistyczne.
Jak zacząć kolekcję – szybka checklista
- Wybierz nurt/autorów (np. Polska Szkoła Plakatu, lata 60.–80.).
- Ustal budżet i formaty (oryginały/druk offsetowy, stan zachowania).
- Dokumentuj proweniencję (pieczątki, sygnatury, katalogi).
- Zadbaj o konserwację (bezkwasowe teczki, ramy z UV, wilgotność ~50%).
Bibliografia i źródła
- Opracowania i biogramy: Culture.pl (Starowieyski, Tomaszewski, Świerzy), katalogi wystaw.
- O ruchu: opracowania nt. Polskiej Szkoły Plakatu, katalogi biennale w Warszawie i Lahti.
- Archiwalia prasowe i monografie (Art Journal, Journal of Design History).
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Kim był Franciszek Starowieyski i co wyróżnia jego plakaty?
Był polskim artystą i plakacistą, znanym z barokowej, surrealistycznej stylistyki, kaligraficznej kreski i teatralnej dramaturgii – plakat traktował jak scenę metafor.
Dlaczego Henryka Tomaszewskiego nazywa się „ojcem Polskiej Szkoły Plakatu”?
Ugruntował język konceptualnego plakatu: skrót, dowcip, liternictwo autorskie; był wybitnym pedagogiem, a jego uczniowie współtworzyli siłę polskiego designu.
Za co ceni się Waldemara Świerzego?
Za malarskość, energię i portretowy charakter plakatów; stworzył ponad 2500 prac, budując wizualne ikony popkultury i życia muzycznego/filmowego.
Gdzie najlepiej oglądać oryginalne polskie plakaty?
W Muzeum Plakatu w Wilanowie, w muzeach narodowych, na wystawach czasowych i w galeriach specjalistycznych – część zbiorów dostępna także w katalogach online.